تیشه به ریشه تاریخ جنوب با مجوزهای دولتی

 منابع محلی در گفت‌وگو با روزنامه همشهری با اشاره به تخریب خانه‌های ثبت ملی شده در بافت تاریخی بوشهر از تخریب بافت ثبت ملی شده این شهر به بهانه ساماندهی و احیا خبر می‌دهند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که بافت تاریخی بوشهر از اواخر سال گذشته و اوایل سال‌جاری مورد تخریب قرار گرفته و مسئولان میراث فرهنگی آن شهر نیز هیچ حساسیتی نسبت به تخریب بافت تاریخی آن شهر نشان نداده‌اند.

قانون اجرا نمی‌شود

این گزارش در حالی منتشر می‌شود که صبح دیروز رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور در نخستین اظهارنظر خود درخصوص بافت‌های تاریخی کشور اعلام کرد: چالش‌ها و مصایب بافت‌های تاریخی که طی چند سال اخیر منجر به مداخله‌های غیرقانونی و حتی تخریب تعدادی از آثار ارزشمند ثبتی شده است به‌دلیل اجرا نشدن قانون و تفاهمنامه‌های سازمان میراث‌فرهنگی با سایر دستگاه‌هاست.

محمد شریف ملک‌زاده در گفت‌وگو با اداره روابط عمومی سازمان تحت امر خود مطرح کرده است که براساس قانون برنامه سوم و چهارم و همچنین طبق تفاهمنامه همکاری مشترک میان سازمان میراث فرهنگی و وزارت کشور در سال 88برای 180شهر تاریخی، محدوده بافت و چارچوب و ضوابط حفاظت و احیا تعیین، تدوین و ابلاغ شد که البته اقدامات لازم براساس این مجموعه قوانین حفاظتی تاکنون در ابعاد مختلف شکل اجرایی پیدا نکرده است. به گفته ملک زاده، آنچه وظیفه سازمان میراث فرهنگی را سنگین می‌کند، نظارت و پایش اجرای قوانین حفاظت و احیای بافت‌های تاریخی در سراسر کشور است.

اظهارات رئیس سازمان میراث فرهنگی درخصوص بافت‌های تاریخی کشور در شرایطی مطرح می‌شود که به گفته برخی دوستداران میراث فرهنگی بوشهر در یک‌سال اخیر عمارت ثبت ملی شده صالحی در بافت تاریخی چهار محل شیراز و عمارت قاجاری خرم متعلق به استاد همایون خرم موسیقی‌دان ایرانی تخریب شده است و سازمان میراث فرهنگی نیز هیچ واکنشی نسبت به تخریب این آثار تاریخی متعلق به بافت ثبت شده تاریخی بوشهر در فهرست آثار ملی کشور نشان نمی‌دهد.

بافت تاریخی 38هکتاری بوشهر که به چهار محل نیز معروف است دارای 70 اثر و بنای ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور است. جدای از تک بناهای ثبت شده، بافت تاریخی بوهر نیز اواخر تیرماه سال 78 با شماره 2360در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. براساس خبرهای رسیده به روزنامه همشهری، اکنون نه‌تنها نزدیک به یک سال است که بافت تاریخی بوشهر مورد تعرض قرار گرفته است، بلکه براساس آنچه اعلام شده حتی برخی آثار ثبت ملی شده در بافت تاریخی بوشهر نیز در این مدت تخریب شده است.

تخریب دولتی در بافت تاریخی

علی کولیوند مشاور مرمت در بافت تاریخی بوشهر با اشاره به وضعیت این بافت تاریخی با ارزش کشور از تلفیق بافت تاریخی با بافت فرسوده در شهرهای کشور به‌عنوان یک فاجعه ملی یاد کرد و گفت: بافت‌های تاریخی کشور دارای ارزش هستند و ارزش آنها تنها به‌وجود تک بناها نیست بلکه قرار گرفتن همین تک بناها در کنار یکدیگر است که یک بافت تاریخی را دارای ارزش می‌کند.

وی سیاست‌های دولتی در بافت‌های تاریخی را موجب تسریع در روند تخریب بافت‌های تاریخی کشور به‌ویژه در بافت تاریخی شهر بوشهر خواند و گفت: با ارائه سیاست‌های تشویقی به‌منظور ساماندهی بافت‌های فرسوده در بافت‌های تاریخی مردم رغبت بیشتری به تخریب خانه‌های تاریخی نشان داده‌اند و متأسفانه هیچ سیستم نظارتی در بوشهر وجود ندارد تا مانع تخریب بافت تاریخی این شهر شود.

کولیوند گفت: ساکنان بافت تاریخی بوشهر در نبود نهادهای نظارتی و یاری رسان به حفظ این بافت، آنقدر فشار این بافت را بر دوش خود تحمل کردند که شانه هایشان خم شده و تن به تخریب بافت تاریخی این شهر داده‌اند. براساس گفته‌های مشاور مرمت بافت تاریخی در بوشهر اداره میراث فرهنگی بوشهر نیز با اقدامات ضعیف خود تخریب بافت تاریخی بوشهر را توجیه کرده است.

کولیوند شهرداری بوشهر و وزارت مسکن را عامل اصلی تخریب بافت تاریخی شیراز خواند و گفت: سازمان میراث فرهنگی نیز با سکوت و عدم‌مداخله در موضوع تخریب بافت تاریخی بوشهر که نشانه سیطره تاریخی ایران بر خلیج‌فارس است موجب شده که این بافت در مسیر تخریب قرار بگیرد و تأثیر این سند تاریخی هر روز کمرنگ‌تر شود.

وی مشکل اصلی در موضوع بافت تاریخی بوشهر را ضعف سازمان میراث فرهنگی خواند و گفت: تمرکز دقیقی بر بافت تاریخی بوشهر نبوده است و تغییرات متوالی مدیران ارشد میراث فرهنگی این شهر و عدم‌آگاهی آنها از ارزش بافت تاریخی بوشهر موجب افزایش سرعت تخریب این بافت تاریخی شده است.

به گفته وی، وزارت مسکن وشهرسازی خود را یکی از متولیان بافت تاریخی می‌داند ولی همین متولی خانه تاریخی خرم که مربوط به دوره قاجار است را خریداری و تخریب می‌کند درحالی‌که کنار همین خانه یک زمین خالی بود. آنطور که مشاور مرمت بافت تاریخی بوشهر می‌گوید، امروز حرمت بافت تاریخی توسط مسئولین شکسته شده است.

از فرمان نادر شاه تا خانه‌های قاجاری

بافت تاریخی بوشهر پس از فرمان نادرشاه افشار مبنی بر یافتن بندری جدید در کشور که قابلیت استراتژیک برخورد با مهاجمان را داشته باشد جدای از بندر گمبرون که مدام در دست پرتغالی‌ها و انگلیسی‌ها جابه‌جا می‌شد شکل گرفت. فرستادگان نادرشاه افشار بندر بوشهر را که موقعیت ژئوپولیتیک مناسبی برای مقابله با حمله مهاجمان داشت شناسایی کردند و سپس پادگان‌ها و اسلحه خانه و بازار در همین شهر مستقر شدند و بدین‌ترتیب هسته نخستین شکل‌گیری شهر بوشهر و بافت تاریخی آن در دوره افشاریه شکل گرفت.

مهاجرانی که بعدها به بوشهر رفتند آرام آرام در بافت تاریخی این شهر مستقر شدند و فاصله لنگرگاه و بندرگاه نسبت به این بافت چنان زیاد بود که گلوله توپ مهاجمان به شهر نمی‌رسید و بنابراین نقطه‌ای امن برای زندگی ایجاد شد. بافت تاریخی بوشهر براساس آنچه مشاور مرمت این بافت می‌گوید، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری ایرانی را در خود دارد.

ارزش معماری این بافت به‌دلیل درونگرایی و برونگرایی موجود در آن است. از سوی دیگر معماری این بافت به بهترین شکل ممکن نمود دارد و اجزایی چون شناشیر یا بالکن‌های چوبی که در اروپا با عنوان پرشیانا شناخته می‌شود و همچنین نمونه‌ای بی‌نظیر از تلفیق معماری اروپا و سنت ساخت‌وساز ایرانی است که در عمارت ملک در بافت تاریخی بوشهر وجود دارد. بافت تاریخی بوشهر همچنین به جهت تلطیف شرایط اقلیمی یکی از بافت‌های عجیب در کشور است که امکان اقامت در هوای بسیار گرم را فراهم کرده است.

جدای از این، بافت تاریخی 40هکتاری بوشهر دارای کلیسا، کنیسه، مسجد اهل تسنن، ساختمان کنسولگری‌های دیگر کشورها و نمادهایی از زندگی مسالمت‌آمیز ایرانی‌ها در کنار یکدیگر است که این بافت را دارای ارزش فرهنگی متمایز کرده و اکنون به‌دلیل بی‌توجهی‌ها در حال تخریب است.